ارزیابی اثر تاریخ کاشت و تراکم بذر بر عملکرد و اجزای عملکرد ژنوتیپ‌های نخود در شرایط دیم مشهد

نوع مقاله : مقالات پژوهشی

نویسندگان

• علیرضا خداشناس ¹
• داود صادق زاده اهری ²
• محمد دادمند ³
• مهدی عباس زاده ⁴

¹ بخش تحقیقات علوم زراعی و باغی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

² مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مراغه، ایران

³ مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مشهد، ایران

⁴ سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی، ایران

10.22067/ijpr.v10i1.63131

چکیده

به‌منظور ارزیابی واکنش ارقام و برخی توده‌های محلی نخود دیم به تاریخ کاشت و تراکم بذر، آزمایشی به‌صورت کرت‌های دوبار خُردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی1395- 1394 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی طرق در مشهد به اجرا درآمد. تاریخ کاشت با دو سطح کشت در انتهای پاییز (انتظار) و کشت معمول کشاورزان (نیمه دوم اسفندماه) به‌عنوان کرت اصلی و پنج ژنوتیپ نخود شامل سه رقم جم، سارال و بینالود و دو توده محلی نیشابور و قوچان به‌عنوان کرت فرعی و دو تراکم بذر 40 و 50بذر در مترمربع به‌عنوان کرت فرعی-فرعی تیمارهای آزمایش‌بودند. میزان بارندگی طی سال زراعی انجام آزمایش 276میلی‌متر بود. نتایج نشان داد که از نظر بسیاری از صفات مورد بررسی از جمله وزن100دانه و عملکرد دانه اختلاف معنی‌داری بین تاریخ‌های کاشت و ژنوتیپ‌های نخود مورد بررسی وجود دارد. میانگین عملکرد دانه در تاریخ کاشت اول 860‌کیلوگرم در هکتار بود که نسبت به میانگین عملکرد دانه در تاریخ کاشت دوم با 380‌کیلوگرم در هکتار برتری قابل‌توجهی داشت. اثر متقابل تیمارهای مورد بررسی نیز بر تعداد دانه در غلاف، ارتفاع بوته، وزن100دانه، شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه معنی‌دار بود. بر مبنای کمیت دانه تولیدی، ارقام سارال و جم و توده نیشابور به‌ترتیب با عملکرد دانه 1038، 900 و 908‌کیلوگرم در هکتار برای کشت در شرایط انتظار و به‌ترتیب با 837درصد، 144درصد و 146درصد افزایش عملکرد نسبت به تاریخ کاشت دوم، بر سایر ژنوتیپ ها برتری داشتند، اما چنانچه بازارپسندی نیز موردتوجه باشد، به علت ریز‌بودن دانه‌ها‌ در توده نیشابور (وزن100دانه 7/17‌گرم)، ارقام جم و سارال به‌ترتیب با وزن100دانه 9/25 و 8/26‌گرم برای این تاریخ کاشت مناسب خواهند بود. بر اساس نتایج این مطالعه واکنش ارقام به تغییر تاریخ کاشت متفاوت بود، بنابراین در انتخاب رقم برای کاشت در هر منطقه، باید عادت رشدی و امکان تامین نیازهای اکولوژیکی آن رقم مدّنظر قرار گیرد. تراکم بذر تأثیر قابل‌توجهی بر صفات مورد ارزیابی نشان نداد.

کلیدواژه‌ها

• ارقام نخود
• تاریخ کاشت
• کشاورزی دیم

---

مراجع

1. 2013. Yearbook of Agricultural Statistics. Agricultural Jihad of Khorasan Razavi Organization. Deputy of Programming and Economic Affairs, from Http://www.koaj.ir (In Persian).
2. Bayat, R., Sabaghpour, S.H., Hatami, A., and Mehrabi, A.A. 2012. Study on effect of sowing date and plant density on grain yield and yield components of improved chickpea (Cicer arietinum) Kabuli type var. Arman. Iranian Journal of Pulses Research 3: 65-72. (In Persian with English Summary).
3. Chang, K.F., Ahmed, H.U., Hwang, S.F., Gossen, B.D., Howard, R.J., Warkentin, T.D., Strelkov S.E., and Blade, S.F. 2007. Impact of cultivar, row spacing and seeding rate on ascochyta blight severity and yield of chickpea. Canadian Journal of Plant Science 87: 395-
4. Consultative Group for International Agricultural Research. 2017. Our-strategy: Chickpea. Available at Web site http://www.cgiar.org/our-strategy/crop-factsheets/chickpea
5. Devasirvatham, V., Tan, D.K.Y., Gaur, P.M., Raju, T.N., and Trethowan, R.M. 2012. High temperature tolerance in chickpea and its implications for plant improvement. Crop & Pasture Science 63: 419-
6. Fang, X.W., Turner, N.C., Li, F.M., and Siddique, K.H.M. 2011. An early transient water deficit reduces flower number and pod production but increases seed size in chickpea (Cicer arietinum). Crop and Pasture Science 62: 481-487.
7. Fernández-García, P., López-Bellido, L., Munoz-Romero, V., and López-Bellido, R.J. 2013. Chickpea water use efficiency as affected by tillage in rainfed Mediterranean conditions. Agricultural Water Management 129: 194-
8. Ghorbani, R., Mousavi, S.K., Ghiasvand, M., and Karimzade Esfahani, J. 2012. The effect of sowing date and plant density on population and infestation of chickpea pod borers in Lorestan province. Iranian Journal of Pulses Research 3: 85-96. (In Persian with English Summary).
9. Haghparast, M., and Maleki Farahani, S. 2013. Effect of water deficit irrigation and natural products on vegetative characteristics of different chickpea (Cicer arietinum) varieties. Iranian Journal of Pulses Research 4: 77-86. (In Persian with English Summary).
10. Kanouni , H., and Nemati-Fard, M. 2013. Effect of sowing time and seeding rate on seed yield and some agronomic traits of two Kabuli chickpea genotypes in autumn sowing in rainfed conditions in Kurdistan province of Iran. Seed and Plant Production Journal 29: 185-200. (In Persian with English Summary).
11. Khorsandi, H., Valizadeh-Osalo, G., Sadeghzadeh-Ahari, D., and Farayedi, Y. 2015. Study on effects of nitrogen starter and spray fertilizer application differences on chickpea genotype and variety yields and yield components in dryland condition. Iranian Journal of Dryland Agriculture 4: 211-220. (In Persian with English Summary).
12. Kirkegaard, J.A., and Hunt, J.R. 2010. Increasing productivity by matching farming system management and genotype in water-limited environments. Journal of Experimental Botany 61: 4129-
13. Kumar, J., and Abbo, S. 2001. Genetics of flowering time in chickpea and its bearing on productivity in semiarid environments. Advances in Agronomy 72: 107-138.
14. López-Bellido, F.J., López-Bellido, R.J., Khalil, K., and López-Bellido, L. 2008. Effect of planting date on winter Kabuli chickpea growth and yield under rainfed Mediterranean conditions. Agronomy Journal 100: 957-964.
15. Lopez-Bellido, R.J., Lopez-Bellido, L., Benitez-Vega, J., Munoz-Romero, V., Lopez-Bellido, F.J., and Redondo, R. 2011. Chickpea and faba bean nitrogen fixation in a Mediterranean rainfed Vertisol: effect of the tillage system. European Journal of Agronomy 34: 222-
16. Mousavi, S.K., and Pezeshkpour, P. 2006. Evaluation of kabuli chickpea (Cicer arietinum) cultivars response to sowing date. Iranian Journal of Field Crops Research 4: 141-154. (In Persian with English Summary).
17. Mousavi, S.K., and Ahmadi, A. 2010. Response of chickpea (Cicer arientinum) yield and yield components to sowing date, crop density and weed interference in Lorestan province. Journal of Plant Protection 23: 1-13. (In Persian with English Summary).
18. Radicetti, E., Mancinelli, R., and Campiglia, E. 2012. Combined effect of genotype and inter-row tillage on yield and weed control of chickpea (Cicer arietinum) in a rainfed Mediterranean environment. Field Crops Research 127: 161-169.
19. Sabaghpour, S.H., Pezeshkpour, P., Sarparast, R., Saeed, A., Safikhani, M., Hashembeigi, A., and Karami, M. Study of seed yield stability in chickpea (Cicer arietinum l.) genotypes in autumn planting in dryland conditions. Seed and Plant Improvement Journal 26: 173-191. (In Persian with English Summary).
20. Sedaghat Khahi, H., Parsa, M., Nezami, A., Bagheri, A., and Porsa, H. 2011. Evaluating of the morphological and phenological characteristics of cold tolerant chickpea (Cicer arietinum) genotypes at entezary sowing in Mashhad conditions. Iranian Journal of Pulses Research 3: 41-52. (In Persian with English Summary).
21. Vance, W.H., Bell, R.W., Johansen, C., Haque, M.E., Musa, A.M., Shahidullah, A.K.M., and Mia, M.N.N. 2014. Optimum time of sowing for rainfed winter chickpea with one-pass mechanised row-sowing: an example for small-holder farms in north-west Bangladesh. Crop and Pasture Science 65: 602-
22. Wang, B., Liu, D.L., Asseng, S., Macadame, I., and Yua, Q. 2015. Impact of climate change on wheat flowering time in eastern Australia. Agricultural and Forest Meteorology 209: 11-
23. Yau, S.K. 2005. Optimal sowing time and seeding rate for winter-sown, rain-fed chickpea in a cool, semi-arid Mediterranean area. Australian Journal of Agricultural Research 56: 1227-
24. Zaferanieh, M., Nezami, A., Parsa, M., Porsa, H., and Bagheri, A. 2009. Evaluation of fall sowing of cold tolerant chickpea (Cicer arietinum) germplasms under complementary irrigation in Mashhad condition: 2- Yield and yield components. Iranian Journal of Field Crops Research 7: 483-492. (In Persian with English Summary).